Quay ngược về quá khứ ngắm di sản thành phố Huế

Về Huế, ấy là người ta cảm thấy thời gian trôi chậm hơn một chút, thậm chí có lúc nào đó kim đồng hồ đã quay ngược về quá khứ, để đắm chìm trong sự tịch mịch của kinh thành cổ kính.

Những ngày ở Huế, tôi thường thuê một chiếc xe máy cà tàng chạy khắp kinh thành. Huế là một thành phố không cần tới nhà chung cư, mà có lẽ tôi cũng không bao giờ mong muốn những chung cư hình hộp nhạt màu, đơn điệu đến vô cảm xuất hiện ở thành phố bình lặng này. Cứ hình dung ra những bãi đất trống tuyệt đẹp hai bên dòng Hương, mạn gần chùa Thiên Mụ, mọc lên những khu chung cư ba chục tầng và resort là đã đủ phần tức bực.

Đến Huế, nếu chỉ loanh quanh trong nội thành, người ta cũng không cần đến xe máy mà thuê một chiếc xích lô là đủ. Huế nhỏ hẹp, chốc lát đã hết đường. Ngay cả giờ cao điểm, phố xá vẫn bình yên như trong video clip minh họa cho một bản tình ca. Festival Huế, thảng hoặc đường phố có nhộn lên đôi chút vì những đám rước hoặc một cuộc trình diễn ngoài trời. 

Sự tịch mịch của kinh thành cổ kính

Về Huế, ấy là người ta cảm thấy thời gian trôi chậm hơn một chút, thậm chí có lúc nào đó kim đồng hồ đã quay ngược về quá khứ, để đắm chìm trong sự tịch mịch của kinh thành cổ kính. Tôi rất thích khoảnh khắc được ngắm nhìn những chiếc xích lô, xe to, xe nhỏ đi qua cổng thành, giống như một trường quay khổng lồ đang sống động trước mắt. Giữa trưa nắng hạ, phố phường thậm chí còn vắng lặng hơn nữa. Và đó chính là thời khắc khách lãng du cảm thấy “Huế” nhất. Hai con đường bên dòng sông Hương lốm đốm bóng cây. Nắng thì vẫn rực lên những bức tường lịch sử của quảng trường Ngọ Môn. 

Một mình lang thang trong Đại Nội cũng là lúc chính Ngọ, nghe bước chân mình lộp cộp tiến sâu dần vào các hậu cung mọc phơ phất cỏ dại. Nhìn quanh đã không còn bóng ai nữa, chỉ thấy thành quách rêu phong và đổ nát của những khu vực chưa được tu sửa. Rẽ ngang rẽ dọc qua những lối đi lát gạch, qua những cổng vòm, tam cấp, những khoảnh sân từng tấp nập bước chân cung nữ.

Ngồi lặng trên một bậc thềm, cố gắng hình dung ra kiệu son lộng lẫy và dáng vẻ vương trượng của các bậc quân vương khi bước xuống với tấp nập quan quân hộ tống và bao cung nữ, tỳ nữ xinh đẹp. Lúc ấy lại mỉm cười khi nhớ đến câu chuyện vui từng đọc về Gia Long, vị hoàng đế thành lập vương triều nhà Nguyễn và là người khởi công xây dựng kinh thành Huế (1805). 

Theo cuốn hồi ký “Souvenirs de Huế” của Michel Duc Chaigneau, con trai của viên cận thần Jean Baptiste Chaigneau, người đã từng phục vụ cho triều Nguyễn từ năm 1794 đến 1826, thì vua Gia Long thường xuyên than thở với J.B. Chaigneau về chuyện đàn bà và hậu cung. Nguyễn Ánh bôn ba, phiêu dạt bao năm, ăn đói dầm sương với ý chí sắt đá để giành lại vương triều, ấy vậy mà cũng chết khiếp vì cung phi và đàn bà. Có lẽ vì vậy mà trong số các đời vua, chúa Nguyễn, thời vua Gia Long được thống kê là ít cung tần mỹ nữ nhất.

Những lăng mộ đầy chất thơ và lãng mạn

Nhiều vùng đất chỉ cần có một ngôi chùa, một mái đình cổ cũng quý, cũng biến thành một di tích tham quan đáng kể, còn Huế là một thành phố dư thừa di sản. Những lăng những tẩm, chùa chiền, đền đài… rải rác dọc đường nhiều đến nỗi rất nhiều lăng, đình cỏ mọc hoang và đổ nát cho dù có treo biển “di tích lịch sử” ở đằng trước. Ngoài Đại Nội thì có ba nơi không thể không tham quan khi đến Huế là lăng Minh Mạng, lăng Tự Đức và lăng Khải Định. Những con đường chạy về các lăng đầy chất thơ, đầy lãng mạn và nếu người lữ khách cứ muốn chui vào xe ô tô máy lạnh thì chuyến đi mất hẳn phần thi vị. 

Con đường dễ thương nhất ấy là đường Điện Biên Phủ với những ngôi nhà cổ kính và nhỏ nhắn rất Huế, những tiệm áo cưới cũng xinh xắn, những ngôi chùa thinh lặng, những biệt phủ và nhà hàng kiểu cung đình có biển chữ theo phong cách thư pháp như hầu hết các quán hàng, cà phê trong thành nội. Cuối đường Điện Biên Phủ có đàn Nam Giao. Chính giữa đàn tế hình tròn, nơi trước đây vua và hoàng hậu vẫn làm lễ tế trời, nay để một tấm biển Cấm tập thể dục. Chẳng ai lại không muốn được tập thể dục dưỡng sinh ở một không gian rộng lớn nhiều cây xanh và yên tĩnh như đàn tế, nên dễ hồ ban quản lý đành phải treo biển cấm. 

Từ bức tường thông tuyệt đẹp bao quanh đàn Nam Giao, đi xuôi theo đường Minh Mạng sẽ đến lăng Khải Định, còn rẽ quặt về trên là lăng Tự Đức. Kiến trúc lăng mộ thế nào là tùy thuộc vào tư duy và tính nết của từng vị vua. Yêu thích thơ ca, vua Tự Đức chọn cho mình một nơi sơn thủy hữu tình mà đồng thời cũng là nơi nghỉ dưỡng, làm việc và sáng tác khi nhà vua còn sống. Vì thế lăng Tự Đức có phần giống một công viên cả về diện tích lẫn kiến trúc.

Lăng Khải Định dù diện tích khiêm tốn song lại được xây dựng công phu nhất với sự hãnh diện pha trộn đủ mọi trường phái kiến trúc: Phật giáo, Ấn Độ, Roman, Gô tích và những chất liệu hiện đại ngoại nhập như sắt, thép, xi măng, sành sứ, kính màu… Trong khi đó, lăng Minh Mạng (khoảng cách xa nhất so với kinh thành Huế) lại là một công trình kiến trúc uy nghiêm và trầm mặc nằm giữa lòng hồ nhân tạo.

Nhưng dù xây theo cách nào thì lăng tẩm của các vua chúa triều Nguyễn cũng đều phải mất nhiều năm mới hoàn thành, huy động nhân lực của hàng vạn quân lính, thợ thuyền, tiêu tốn vô số tiền của khiến dân chúng oán thán chẳng khác nào dân Ai Cập cổ đại xây lăng mộ Pharaon hay người Trung Hoa xây Vạn lý trường thành. Thậm chí dưới thời vua Tự Đức, do lao dịch nghiệt ngã quá mà các nhân công còn dùng chày vôi làm vũ khí nổi loạn và đảo chính nên gọi là “giặc chày vôi”.

Nuối tiếc một công viên hiện đại lại như phế tích

Trên đường Minh Mạng dẫn đến lăng Khải Định, lúc về tôi thấy một tấm biển đề Khu du lịch sinh thái Thủy Tiên. Biển đã rách nát một phần. Tiện đường rẽ vào, gặp cổng bảo vệ bị thu tiền vé 10.000 đồng. Phóng thẳng xe vào bên trong, tôi thoáng rùng mình khi công viên Thủy Tiên (nằm bên hồ Thủy Tiên) có kiến trúc rất đẹp, có đầy đủ công viên nước, hồ trình diễn cá heo, vườn hoa, nhiều tượng và phù điêu độc đáo… song tất cả đều gẫy nát, nứt nẻ và hoang phế trong quang cảnh không có một ai ngoài… tôi.

Nhà văn Di Li

Khu thủy cung phía đằng xa có hình đầu rồng ngạo nghễ giữa hồ nước, song đã tróc hết lớp sơn ngoài, để trơ nguyên một chú rồng lở loét mọc rêu. Phía bờ bên kia, vài villa xây dở trên đồi thông cũng nằm lặng thinh. Vị trí đắc địa của hồ Thủy Tiên với lối kiến trúc rất khoa học đẹp không kém gì Từ Hy Viên ở Bắc Kinh, nhưng vẻ lặng lẽ không bóng người trong chiều tà khiến khu sinh thái này thật giống một công viên ma. 

Ngay lúc vừa định quay ra để cằn nhằn người bán vé cũng ma quái không kém khi dám cả gan thu tiền khách cho một công viên bỏ hoang thì tôi loáng thoáng thấy có vài người vào tham quan khu vực thủy cung phía bên kia hồ. Hóa ra họ vẫn bán vé vào “thủy cung” cũng với giá 10.000 đồng, bảo lấy tiền cho mấy con cá sấu ăn.

Tôi cũng mua vé để tranh thủ “điều tra” xem tại sao một công viên ở thế phong thủy tuyệt đẹp, lại đã quy hoạch xong xuôi khiến bất cứ nhà đầu tư trong ngoài nước nào đều dễ dàng nảy lòng thèm muốn mà lại bỏ hoang nhiều năm như thế. Trong lòng thủy cung còn u ám hơn với ba chú cá sấu nằm lười nhác trên mấy hòn non bộ và vài con cá vàng trong tủ kính đục lờ. Ngoài cổng, dăm con bê gầy gò đang dũi mõm vào mấy chậu cảnh vỡ hòng tìm chút lá non.  

Rời khỏi Thủy Tiên, một lần nữa thấy Huế thật kỳ lạ. Đến một công viên hiện đại làm vậy mà cũng nhang nhác như phế tích, như bao đền đài, cổ mộ rêu phong rải rác khắp kinh thành.