CÙNG NHỚ VỀ NHÀ BÁO CÁCH MẠNG QUỐC TẾ NGUYỄN ÁI QUỐC

1. Sự xuất hiện của nhà báo Nguyễn Ái Quốc

Ngày 18-6-1919, cái tên Nguyễn Ái Quốc (người thanh niên họ Nguyễn yêu nước), xuất hiện lần đầu tiên tại Hội nghị Versailles với bản “Yêu sách của nhân dân An Nam” đòi chính phủ Pháp ân xá các tù chính trị, thực hiện các quyền tự do, dân chủ và quyền bình đẳng của dân tộc Việt Nam; đồng thời, thay mặt toàn thể nhân dân Việt Nam yêu cầu chính quyền thực dân Pháp phải cho “tự do báo chí và tự do ngôn luận”.

Bản Yêu sách đã gây tiếng vang lớn tại Pháp và được Báo “Dân Chúng” (Le Populaire) và Báo “Nhân Đạo” (L' Humanité) đăng tải. Ngoài ra, bản yêu sách còn được đăng trên “Nghị Xã Báo” (Yiche Pao) xuất bản ở Thiên Tân (Trung Quốc).

Để viết báo bằng tiếng Pháp vào thời điểm đó quả là một thử thách khó khăn đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ban đầu, Người tập viết những mẫu tin ngắn, sau đó mới tập viết thành bài dài. Sau mỗi bài báo, Người đều chép thành hai bản. Một bản Người lưu giữ lại, còn bản kia gửi cho tòa soạn. Người nói với mọi người trong tòa soạn rằng: “Tôi rất sung sướng nếu bài viết này của tôi được đăng, nhưng dù thế nào cũng xin các đồng chí sửa lỗi tiếng Pháp cho tôi”. Sau mỗi lần bài viết được đăng báo, Người vui mừng khôn xiết. Bên cạnh đó, Người lại cẩn thận xem lại từng câu từng chữ, xem bài viết của mình đúng sai chỗ nào, tòa soạn báo đã sửa lại cho mình như thế nào. Theo chỉ dẫn của những chủ bút, Người tập viết đi viết lại, khi thì viết diễn giải ra cho dài, khi lại viết ngắn lại cho súc tích.

Những bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh đăng trên báo cánh tả ở Pháp là các báo ngân quỹ ít ỏi nên hầu như không có nhuận bút nhưng lại mang ý nghĩa tinh thần rất lớn. Vì vậy, ban ngày Người đi làm, tối tham gia mít tinh, biểu tình, vận động cách mạng, đêm lại vẫn ngồi cặm cụi viết báo.

Đặc biệt, bút danh “Nguyễn Ái Quốc” được Chủ tịch Hồ Chí Minh sử dụng để viết báo. Theo thống kê bước đầu có khoảng 86 bài viết Người sử dụng bút danh này đăng trên nhiều báo khác nhau như Báo “Nhân Đạo” (L’Humanité), Báo “Dân Chúng” (Le Populaire), Báo “Đời Sống Thợ Thuyền” (La Vie Ouvrière), Báo “Người Tự Do” (Le Libertaire), Báo “Của Dân” (Le Journal du Peuple), Báo “Người Cùng Khổ” (Le Paria)…

2. Sử dụng báo chí để tố cáo tội ác của thực dân và tuyên truyền chủ nghĩa xã hội

Tại Đại hội toàn quốc lần thứ XVIII Đảng Xã hội Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tham gia thành lập Đảng Cộng sản Pháp. Năm 1921, Người tham gia thành lập Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa. Lúc đó, Người và các lãnh đạo Hội chủ trương phải có một tờ báo của Hội. Khi Báo “Người Cùng Khổ” (Le Paria) ra đời ngày 1-4-1922, Người vừa là chủ nhiệm đồng thời là chủ bút, họa sĩ biếm họa, thợ rửa ảnh, thủ quỹ, phát hành, bán báo... Báo “Người Cùng Khổ” (Le Paria) được in 3 thứ tiếng: Pháp, Ả rập và Trung Quốc với tuyên bố rằng báo này “là vũ khí để chiến đấu, sứ mạng của nó đã rõ ràng: “Giải phóng con người”.

Ngoài Báo “Người Cùng Khổ” (Le Paria), Người còn tham gia viết bài trên nhiều báo như Tạp chí “Cộng Sản” (La Revue Communiste), Tập san “Thư Tín Quốc Tế” (Inprekorr) của Quốc tế Cộng sản, …

Và “Bản án chế độ thực dân Pháp” (Le Procès de la Colonisation Française) là cuốn sách tập hợp các bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh trên các tờ báo ở Pháp và ở Liên Xô từ năm 1921 đến năm 1924. Cuốn sách gồm 12 chương và phần phụ lục được một số đồng chí của Người xuất bản lần đầu tiên tại Thư quán lao động (Libraire du Travail) ở Paris vào năm 1925.

Năm 1925, Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên với tổ chức “Cộng sản đoàn” làm nòng cốt để truyền bá Chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam. Bởi vậy, Người chủ trương phải lập một tờ báo cho Hội. Đó là Báo “Thanh Niên” do Người sáng lập, ra số 1 vào ngày 21-6-1925, trụ sở ở số nhà 13A đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung Quốc.

Tiếp theo báo “Thanh Niên”, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các đồng chí của mình còn xuất bản các tờ báo: “Công Nông” (từ tháng 12-1926 đến đầu năm 1928), “Lính Kách Mệnh” (từ đầu năm 1927 đến đầu năm 1928) và Nguyệt san “Việt Nam Tiền Phong” (ra số đầu vào năm 1927). Người cũng sáng lập tờ “Thân Ái” tại Thái Lan vào năm 1928. Tờ này là cơ quan ngôn luận của Hội Thân Ái, chi hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên của Việt kiều ở Thái Lan.

Tháng 2-1930, Chủ tịch Hồ Chí Minh chủ trì Hội nghị thành lập Đảng họp tại Cửu Long (gần Hương Cảng, Trung Quốc). Hội nghị đã thông qua Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Điều lệ Đảng do chính Người soạn thảo. Thực hiện quyết định của Hội nghị thành lập Đảng, Tạp chí “Đỏ” được xuất bản. Người chính là người sáng lập và chủ biên đầu tiên của tạp chí. Tạp chí Đỏ số 1 ra mắt bạn đọc ngày 5-8-1930.

Đầu năm 1941, Chủ tịch Hồ Chí Minh về nước, chỉ đạo Hội nghị lần thứ VIII Ban Chấp hành Trung ương Đảng và thành lập Mặt trận Việt Minh (19-5-1941). Sau đó Người cho thành lập Báo “Việt Nam Độc Lập” vào năm 1941 và Báo “Cứu Quốc” vào năm 1942. Những tờ báo này có tác động to lớn trong việc kêu gọi nhân dân Việt Nam hăng hái tham gia Mặt trận Việt Minh đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng. Từ đó đưa đến sự kiện Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thắng lợi và nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (2-9-1945).

Bởi vậy, khi nói về duyên nợ của mình với báo chí cách mạng, tại Đại hội lần thứ II của Hội Nhà báo Việt Nam (ngày 16-4-1959), Chủ tịch Hồ Chí Minh nhớ lại: “Về nội dung viết, mà các cô, các chú gọi là “đề tài”, thì tất cả những bài Bác viết chỉ có một “đề tài” là: Chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Duyên nợ của Bác đối với báo chí là như vậy đó”.