Huế những ngày tháng Tám
Cách mạng tháng Tám ở Huế đã đi vào lịch sử với một tầm quan trọng đặc biệt. Khởi nghĩa thành công đánh dấu sự sụp đổ của chế độ phong kiến, chính phủ bù nhìn và phát xít Nhật.
Sự thay đổi thần kỳ của cách mạng
Huế vừa là kinh đô của triều Nguyễn, nhà nước phong kiến Việt Nam, vừa là thủ phủ của Chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim và là nơi đặt cơ quan cai trị của phát xít Nhật.
Quân đội phát xít Nhật ở Huế sau ngày đảo chính Pháp (9/3/1945) có đến 4.500 quân thiện chiến, vũ khí hậu cần đầy đủ do tướng Nhật Yokoyama Masayuki chỉ huy. Chính phủ Trần Trọng Kim, tuy không có Bộ Quốc phòng nhưng đã lập được đội Thanh niên tiền tuyến gồm hàng chục vạn thành viên bán vũ trang. Ngoài ra, những đội lính khố vàng người bản xứ vẫn được Nhật xây dựng để đàn áp cách mạng.
Sau khi Nhật đảo chính Pháp, các tổ chức thân Nhật xuất hiện như “nấm sau mưa” như: “Hội tân Việt Nam”, “Ðại Việt quốc gia liên minh”, “Ðại Việt Duy tân”, “Quốc dân Ðảng”. Ngoài ra, nhóm anh em Ngô Ðình Nhu, Ngô Ðình Diệm cũng ráo riết hoạt động, chuẩn bị đưa Cường Ðể, một hoàng thân có xu hướng thân Nhật về thay Bảo Ðại.
Huế lúc này chỉ có lực lượng Việt Minh, trong đó tồn tại hai tổ chức: Việt Minh Thuận Hóa và Việt Minh Nguyễn Tri Phương. Trên thực tế thì cả hai lực lượng này đều bị Nhật đàn áp rất dã man, lực lượng chủ chốt phải hoạt động bí mật ở vùng rừng núi. Vậy làm sao đủ lực lượng để tự khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ đến?
Đứng trước tình hình đó, Hội nghị Việt Minh tỉnh Nguyễn Tri Phương mở rộng đã họp tại Đầm Cầu Hai từ 23/5 đến 25/5/1945 do đồng chí Nguyễn Sơn - Bí thư Tỉnh uỷ lâm thời, làm chủ tọa cùng các đồng chí: Hoàng Tiến, Trần Thanh Từ, Nguyễn Dĩnh, Lê Tự Đồng, Hoàng Anh, Lê Minh, Lê Hải, Đặng Do... Sau 3 ngày làm việc khẩn trương, Hội nghị đã thảo luận, phân tích và đánh giá tình hình chung trong cả nước, trong tỉnh, các huyện và thành phố Huế và đi đến nghị quyết: Khởi nghĩa khi thời cơ đến, chuẩn bị lực lượng, xây dựng và củng cố tổ chức, phân công trách nhiệm cho từng đảng viên. Hội nghị đánh dấu bước chuyển quan trọng, có tính chất quyết định đối với sự thành công của Cách mạng tháng Tám trong toàn tỉnh.
Tiếp đó, cuối tháng 6/1945, Ban lãnh đạo hai tổ chức Việt Minh đã họp tại Huế. Cuộc họp đã quyết định sáp nhập tổ chức Việt Minh Thuận Hóa vào Việt Minh Nguyễn Tri Phương, thống nhất kế hoạch và phương hướng hoạt động nhằm tập hợp lực lượng tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền.
Ðúng như dự đoán, ngày 15/8/1945, phát xít Nhật đầu hàng Ðồng Minh. Được tin này, dưới danh nghĩa Việt Minh Nguyễn Tri Phương, thường vụ tỉnh ủy triệu tập hội nghị cán bộ toàn tỉnh tại nhà ông Tố Tuân và bà Phan Thị Luận (phường Phú Bình, TP Huế). Hội nghị hoàn toàn nhất trí với chủ trương khởi nghĩa và quyết định chọn huyện Phú Lộc để phát động chính quyền giành chính quyền trước nhằm rút kinh nghiệm cho các huyện khác, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho Huế tiến hành khởi nghĩa.
Tại các huyện, khí thế cách mạng quần chúng sôi sục. Từ ngày 18 đến 22/8/1945, thực hiện quyết định của hội nghị mở rộng ngày 15/8, các ủy ban khởi nghĩa đã tổ chức lực lượng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi.
Ðêm 22/8, trước áp lực của cuộc khởi nghĩa, Bảo Ðại - vị vua cuối cùng của triều đình phải tuyên bố: “Nhường quyền lãnh đạo quốc gia cho Việt Minh”. Uỷ ban khởi nghĩa không đồng ý và yêu cầu:
- Nhà vua phải báo cho Nhật biết là triều đình đã giao tất cả quyền bính cho chính quyền cách mạng và điện cho các tỉnh trưởng giao quyền cho Việt Minh.
- Nhà vua phải giao lại cho chính quyền cách mạng đội lính khố vàng, với tất cả trang bị vũ khí đạn dược.
- Chính quyền cách mạng hứa sẽ bảo đảm an toàn tính mạng và quyền công dân cho Bảo Ðại. Tài sản trong hoàng cung đều thuộc quyền sở hữu của nhân dân. Một số tài sản riêng Bảo Ðại được phép mang theo để sử dụng. Các lăng tẩm triều Nguyễn từ nay thuộc tài sản quốc gia. Những người trong hoàng tộc trước đây lo lăng tẩm nay được tiếp tục làm việc cho chế độ mới.
Nhận được “tối hậu thư”, Bảo Ðại triệu tập họp. Nhà vua và những người dự họp nhất trí chấp nhận những điều kiện của Việt Minh đưa ra và sẽ từ bỏ ngai vàng bằng hình thức thoái vị.
16 giờ ngày 23/8, tại sân vận động Huế, nhân dân Thừa Thiên - Huế đã tập trung hàng ngũ chỉnh tề dưới rừng cờ sao vàng phấp phới, Ủy ban khởi nghĩa tiến vào lễ đài giữa tiếng hoan hô vang dội cả một góc trời. Ðồng chí Tố Hữu đọc diễn văn nêu rõ tầm vóc, ý nghĩa của cuộc khởi nghĩa và tuyên bố từ nay chính quyền về tay nhân dân. Ðồng chí trân trọng giới thiệu Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh do ông Tôn Quang Phiệt làm chủ tịch, đồng chí Hoàng Anh làm Phó chủ tịch.
Nơi cáo chung của chế độ phong kiến
Theo đúng chương trình, chiều 30/8 lễ thoái vị của Bảo Ðại đã được tổ chức tại lầu Ngọ Môn trong kinh thành Huế.
Ðại biểu nhân dân 6 huyện Phú Vang, Phú Lộc, Hương Trà, Hương Thủy, Phong Ðiền, Quảng Ðiền, cùng các đại biểu, các tầng lớp nhân dân tập hợp đông đủ, hàng ngũ chỉnh tề trước cửa Ngọ Môn đến chân Cột Cờ. Ðứng phía trước là 18 hàng nữ sinh mặc áo dài trắng. Tiếp theo là các đoàn phụ nữ mặc áo dài tím. Ðoàn quân nhạc gồm 130 người đứng bên phải. Lực lượng vũ trang súng trường cắm lê sáng loáng đứng bên trái. Các đoàn thanh niên học sinh đứng sau cùng. Phía chính giữa là đại diện nhân dân toàn tỉnh gần 1 vạn người xếp thành ô vuông lớn - hình ảnh một khối đoàn kết chặt chẽ và vững bền. Rừng cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ rực rỡ trong ánh nắng mùa thu. Tất cả yên lặng, không khí thật trang nghiêm.
Ðúng 13 giờ, Bảo Ðại bịt khăn vàng, mặc áo vàng cùng một số bộ trưởng trong chính phủ Trần Trọng Kim và đại diện hoàng gia đứng ra phía trái lầu Ngọ Môn. Ðoàn đại biểu của Chính phủ lâm thời nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đứng bên phải. Bảo Ðại trao lại cho đại diện chính phủ Quốc ấn bằng vàng và một thanh gươm bằng vàng nạm ngọc tượng trưng cho quyền lực của chế độ phong kiến.
Trên kỳ đài Huế, cùng với bản nhạc hùng tráng “Tiến quân ca”, lá cờ đỏ sao vàng từ từ kéo lên phần phật bay giữa trời Huế tự do độc lập.
Tiếng hô khẩu hiệu vang trời “Việt Nam độc lập muôn năm”, “Việt Nam dân chủ cộng hòa muôn năm”. Chế độ phong kiến giờ đây vĩnh viễn cáo chung. Sau lễ thoái vị, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Huế kết thúc thắng lợi. Không khí của những ngày Cách mạng tháng Tám ở tỉnh Thừa Thiên Huế thực sự như ngày hội, như nhà thơ Tố Hữu viết:
“Tháng Tám vùng lên Huế của ta
Quảng, Phong ơi! Hương Thuỷ, Hương Trà
Phú Vang, Phú Lộc đò lên Huế
Đỏ ngập dòng sông rộn tiếng ca”.
Trong bản Tuyên ngôn Độc lập đọc ngày 2/9/1945 trước hơn một triệu nhân dân Việt Nam tại Quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tuyên bố trước toàn thể quốc dân đồng bào và bạn bè quốc tế rằng: “Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa”